To smutne, gdy związek małżeński staje się ruiną pięknego pałacu, stworzonego kiedyś przez miłość. Już dawno jej nie ma. Miłość, bliskość emocjonalna, fizyczność, piękne słowa i gesty – wszystko to przeminęło z wiatrem. Dom, budowany również na marzeniach, rozsypał się na kawałki. Pozostały zgliszcza. Czy możesz to zostawić? Czy możesz od tego uciec? Co możesz zrobić?

1. Czy sąd da Ci rozwód i kiedy?

Aby sąd mógł orzec rozwód, między małżonkami musi nastąpić zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zgodnie z art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz. U. z 2020 r., poz. 1359):

„Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każde z nich może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.”

Aby rozwód mógł zostać orzeczony, sąd musi uznać, że zerwane zostały wszystkie podstawowe więzi łączące małżonków oraz że ten stan jest nieodwracalny. Konieczne jest wykazanie, że rozkład pożycia jest zupełny – obejmujący więzi duchową, fizyczną i ekonomiczną – oraz trwały, co oznacza brak realnych perspektyw na odbudowanie małżeństwa. Sąd ocenia każdą z tych więzi indywidualnie, aby ustalić, czy rozpad związku jest rzeczywiście zupełny.

• Więź duchowa to uczucia i emocjonalne przywiązanie między małżonkami, obejmujące miłość, przyjaźń, szacunek i pragnienie wzajemnego wsparcia. Relacja między nimi staje się chłodna lub obojętna. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1973 r. (sygn. akt III CRN 227/73) uznano, że brak więzi duchowej występuje, gdy między małżonkami nie ma żadnych pozytywnych emocji ani przywiązania. W książce „Prawo rodzinne i opiekuńcze” Jerzego Ignatowicza i Marka Nazaruka (Warszawa, 2019) autorzy wskazują, że więź duchowa jest jednym z kluczowych elementów decydujących o trwałości małżeństwa.
• Więź fizyczna obejmuje relacje intymne oraz bliskość fizyczną małżonków. Jakiekolwiek kontakty fizyczne, w tym intymne, stają się jedynie wspomnieniem.
• Więź ekonomiczna oznacza współpracę finansową i wspólne gospodarowanie małżonków. Jej zerwanie następuje, gdy małżonkowie przestają wspólnie zarządzać domem, prowadzić wspólne gospodarstwo domowe i rozdzielają finanse.

Zupełność i trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego była przedmiotem wielu orzeczeń sądowych (m.in. wyroki Sądu Najwyższego: sygn. akt IV CKN 112/00, sygn. akt I CKN 310/97, sygn. akt IV CK 320/04, III CRN 276/75; wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie: sygn. akt VI ACa 1194/15, sygn. akt VI ACa 1669/15; Sądu Apelacyjnego w Krakowie: sygn. akt I ACa 784/18; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1975 r.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach: sygn. akt I ACa 817/18; Sądu Apelacyjnego w Łodzi: sygn. akt I ACa 1192/14).

W okolicznościach opisanych w tych przepisach i wyrokach sądowych, jeśli miały one miejsce i możesz je udokumentować, masz prawo żądać rozwodu – przepustki do nowego życia, w którym możesz uleczyć rany i budować fundamenty pod dalsze życie.

2. Czy zawsze możesz uwolnić się z związku który się rozpadł na kawałki wobec jego zupełnego i trwałego rozkładu?

Są przypadki, gdy sąd, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, odmówi udzielenia rozwodu, kierując się dobrem małoletnich dzieci lub zasadami współżycia społecznego. W takiej sytuacji możesz być zmuszony(a) do prowadzenia życia rodzinnego w formalnych ramach, w zgliszczach pozostałych po Twoim związku.

Zgodnie z art. 56 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozwód nie może być orzeczony, jeśli jego skutki byłyby sprzeczne z dobrem wspólnych małoletnich dzieci. Dobro dziecka to pojęcie szerokie, obejmujące zarówno jego potrzeby materialne, jak i emocjonalne. Sąd bierze pod uwagę, jak rozwód wpłynie na relacje dziecka z rodzicami, jego poczucie stabilności oraz rozwój. Rozpatruje się też, w jaki sposób małżonkowie planują dalszą opiekę nad dzieckiem i jakie warunki są w stanie mu zapewnić.

W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1989 r. (sygn. akt III CRN 443/88) podkreślono, że sąd powinien dążyć do zachowania stabilności życiowej dziecka. Rozwód jest trudnym wydarzeniem, zwłaszcza dla małoletnich dzieci, które często nie rozumieją przyczyn konfliktów dorosłych. Sąd zwraca uwagę na ich zdrowie psychiczne i emocjonalne oraz możliwość kontynuowania stabilnego życia po rozwodzie.

Kolejną przeszkodą rozwodową może być sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego. Przepis art. 56 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że sąd może odmówić rozwodu, jeśli jego orzeczenie naruszałoby zasady moralności społecznej lub powodowałoby niesprawiedliwą krzywdę jednej ze stron. Przesłanka ta odwołuje się do norm etycznych i moralnych, które mają na celu ochronę słabszych. Przykładem sytuacji, w której sąd może odmówić rozwodu, jest przypadek, gdy jedno z małżonków jest poważnie chore, a rozwód miałby wpłynąć na pogorszenie jego sytuacji materialnej i psychicznej. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 listopada 1997 r. (sygn. akt III CKN 212/97) uznał, że zasady współżycia społecznego mogą stanowić przeszkodę rozwodową, gdy rozwód doprowadziłby do krzywdy jednego z małżonków, który nie jest w stanie samodzielnie zadbać o swoje potrzeby.

3. Czy odmowa udzielenia rozwodu z uwagi na dobro dzieci, odbiera Ci prawo do osobistego życia i budowania nowych relacji?

W świetle prawa odmowa rozwodu z uwagi na dobro dzieci, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, prowadzi często do sytuacji, w której rodzice mogą pozostać formalnie związani, ale de facto żyją oddzielnie i mogą wchodzić w nowe związki emocjonalne i fizyczne z osobami trzecimi. Prawo nie nakłada obowiązku „ascezy” w takich sytuacjach – formalne pozostawanie w związku małżeńskim, wynikające z odmowy rozwodu, nie uniemożliwia nawiązania nowych relacji życiowych i związków partnerskich. Warto jednak pamiętać, że sytuacja ta może rodzić dodatkowe wyzwania, jeśli chodzi o relacje w nowej rodzinie czy ustalenia z byłym partnerem.

Orzecznictwo nie nakłada obowiązku oczekiwania na rozwód aż dzieci osiągną pełnoletniość, ale sądy oceniają, czy rozwód w danym momencie wpłynie negatywnie na dzieci. Przykłady wyroków dotyczących odmowy rozwodu ze względu na dobro dzieci podkreślają, że sądy każdorazowo analizują indywidualną sytuację dziecka, jego wiek, stan emocjonalny, związek z obojgiem rodziców oraz ewentualny wpływ nowej sytuacji na jego rozwój.

• W wyroku (sygn. akt II CKN 2/96) sąd uznał, że dobro małoletnich dzieci powinno być wzięte pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o rozwodzie, ale odmowa rozwodu nie oznacza zakazu życia osobistego dla rodziców.
• W wyroku (sygn. akt I CNP 44/19) sąd podkreślił, że powołanie się na dobro dziecka przy odmowie rozwodu nie wyklucza możliwości nawiązywania przez rodziców nowych relacji, jeśli pozostawanie w formalnym związku małżeńskim spełnia funkcję ochrony emocjonalnej dzieci.

W praktyce sądowej ocena sytuacji związanej z dobrem dzieci opiera się na kilku czynnikach:

• Wiek dziecka: Przykłady z orzecznictwa pokazują, że sądy częściej oddalają wnioski o rozwód w przypadku młodszych dzieci, dla których rozwód rodziców może oznaczać gwałtowną destabilizację. Starsze dzieci, zwłaszcza w wieku nastoletnim, są często postrzegane jako bardziej odporne na zmiany, co może stanowić podstawę do ponownego rozważenia rozwodu.
• Nowa sytuacja rodzinna: Jeśli jeden lub oboje małżonkowie wejdą w nowe, stabilne związki, może to być podstawą do wystąpienia z ponownym wnioskiem o rozwód, zwłaszcza gdy nowy partner pełni pozytywną rolę w życiu dziecka.
• Zmiana stanu zdrowia dziecka lub rodzica: Sąd może ponownie rozważyć rozwód, jeśli sytuacja zdrowotna jednego z rodziców lub dzieci wymaga zmiany organizacji życia rodzinnego.